Ýttu á Ctrl/Cmd + P til að prenta
eða vista sem PDF skjal

tunna (danska: tønde)

„breytileg að þyngd eftir vörutegundum. Í verslunartöxtum á einokunartímanum er kveðið á um þyngd korntunnunnar (rúgmjölstunnu). [Árið 1619 skyldi tunnan vega 12½ lísipund eða 2½ íslenska vætt, árin 1686 og 1702 12 lísipund (tunnan sjálf meðtalin), árið 1776 áttu að vera í tunnunni 10 lísipund og 8–12 pund mjöls (tunnan sjálf ekki með).1Lovsamling for Island I, bls. 184–185, 2. liður, 191, 416, 564; Lovsamling for Island IV, bls. 339.] Sé gert ráð fyrir að tunnan sjálf hafi vegið 11 kg (22 pund), eins og taxtinn frá 1776 gerir, var nettóþyngd rúgmjölstunnu 109 kg samkvæmt Búalögum, 89 kg eftir taxtanum 1619, 85 kg eftir töxtunum 1684 og 1702 og 84–86 kg (10 lísipund og 8–12 pund) eftir taxtanum 1776. … Tunna af annarri mjölvöru, byggi og bankabyggi vó sama og rúgmjölstunnan. Aðrar vörur vógu í tunnum:

ómalaður rúgur, grjón og baunir = 96 kg

skonrok = 39 kg. [Athugasemd: Þessi tala tala í Hagskinnu er tekin eftir Carl Pontoppidan, Samlinger til Handels Magazin for Island II. Kiöbenhavn 1788, bls. 2. Eldri heimild, úttekt á verslunarvörum í Grundarfirði 1753, segir skonrokstunnu vega 9 fjórðunga (45 kg) með trénu. ÞÍ. Rtk. B01/25-1.]

svartabrauð, einnig kallað skipsbrauð = 41 kg. [Athugasemd: Þessi tala í Hagskinnu er tekin eftir Carl Pontoppidan, Samlinger til Handels Magazin for Island II. Kiöbenhavn 1788, bls. 2. Eldri heimild, úttekt á verslunarvörum í Grundarfirði 1753, segir skipsbrauðstunnu vega 12 fjórðunga (60 kg) með trénu. ÞÍ. Rtk. B01/25-1.]

smjör, tólg, sápa, lýsi, olía, edik og brennisteinn = 14 lp. [lýsipund] = 112 kg. Þessi tunnuvigt var lögfest á feitmeti í Danmörku árið 1751. [Poul Thestrup segir innihald tunnu með vörum eins og smjöri, tólg og sápu hafa frá því á 16. öld og síðar verið upp á 14 lísipund eða 224 pund, sem svari til 111,1 kg.2Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 32.]

kartöflur og rófur = 100 kg

lýsi = 105 kg (miðað við 120 potta tunnur)

hvallýsi = 170 kg

sauða- og nautakjöt = 112 kg að undanskildum árunum 1764–76 = 128 kg. [Athugasemd. Í Hagskinnu er reiknað með, að fyrir 1764 hafi kjöttunnan vegið 112 kg (14 lp) en á tímabilinu 1764–1776 hafi verið notuð 128 kg (16 lp) tunna. Bókhald Hörmangarafélagsins sýnir hins vegar, að kjöt frá Íslandi var flutt í 128 kg tunnum, en þar sem samningur félagsins við Søetaten (Admiralitet) miðaði við 112 kg tunnu, var tunnan umreiknuð frá 128 kg. Samanber færslu í dagbók 30. desember 1747, bls. 317v: „2625 Tönder Storhuggen faare Kiöd, 16 lpd p<er> T<önde> beregnet, giör — 42000 lpd., à 14 lpd 6 rdl. 4 mk. — 20000. NB. er p<er> T<önde> af 16 lpd – 7 rdl. 3 mk. 113/7 sk.“ (SA. Det kgl. oktrojerede Islandske Kompagni. Pk. 10. Journal 1742–1748.) Sjá: https://www.sa.dk/ao-soegesider/da/billedviser?epid=21691131#409128,75810583.]

saltaður þorskur = 128 kg

síld = 100 kg fram til 1930, 104 kg upp frá því

kol = 120 kg

salt = 130 kg. Norsk salttunna átti að vega 125 kg

tjara = 144 kg

steinolía = 150 kg“3Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 922–923.

Poul Thestrup segir öltunnu hafa verið notaða sem vogareiningu fyrir vörur, sem ekki voru fljótandi. Í tilskipuninni frá 1683 hafi verið ákveðið, að tunna fyrir slíkar vörur skyldi vega 16 lísipund, tunnan sjálf 2 lísipund en nettóvigt innihaldsins 14 lísipund.4Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 32.

Sjá nánar í Mál og vog.

Tilvísanir

Tilvísanir
1 Lovsamling for Island I, bls. 184–185, 2. liður, 191, 416, 564; Lovsamling for Island IV, bls. 339.
2 Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 32.
3 Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 922–923.
4 Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 32.