tunna (danska: tønde)

— rúmmál. Stærð tunnu sem rúmmálseiningar fór eftir því til hvers hún skyldi notuð. Í verslunartaxtanum árið 1619 er sagt, að tunnur fyrir drykk og aðrar votar vörur skyldu vera 120 pottar, Kaupmannahafnarmál.¹Lovsamling for Island I, bls. 186, 7. liður). Tunnustærðir voru ákveðnar í Danmörku árin 1683 og 1698 en voru ekki lögleiddar á Íslandi fyrr en með tilskipun árið 1784. (Birt á alþingi árið 1786 eins og vikið er að í inngangi.)²Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 924; Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 31–32. Tunnumál (lítramál) var ákveðið með lögum nr. 33/1907, 16. nóvember, og tók gildi 1. janúar 1910.³Stjórnartíðindi 1907 A, bls. 198–203; Stjórnartíðindi 1909 A, bls. 320–321.

Björgvinjartunna, norsk tjörutunna, lýsistunna var rúmeining fyrir margar verslunarvörur á Íslandi, í Færeyjum, Grænlandi, Finnlandi og Noregi sem og fyrir vörur þaðan og því oft nefnd íslensk-færeysk lýsistunna. Árið 1698 var norska tjörutunnan ákveðin sem 120 pottar, sem svaraði til 115,92 lítra. Árið 1777 var ákveðið, að brennivín, sem flutt yrði til þessara svæða, skyldi sent í tunnum af þessari stærð, svo að flytja mætti lýsi í þeim til baka.⁴Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 27, 31–32. Lýsistunna var ákveðin 120 pottar með tilskipun um vog og mál á Íslandi árið 1784.⁵Lovsamling for Island V, bls. 88–95, sjá einkum bls. 89. Skilgreind sem almenn tunna í lögum nr. 33/1907, 115,93 lítrar.⁶Stjórnartíðindi 1907 A, bls. 202. Tók gildi árið 1910.

korntunna (mælieining fyrir korn) = 144 pottar samkvæmt tilskipunum frá 1683 og 1698 = 139,1 lítrar. Mælieining fyrir 4 korntegundir (bygg, hafra, hveiti og rúg), einnig fyrir malt, grjón, baunir, ávexti og kalk. Í korntunnu voru 8 skeppur = 32 fjórðungar (fjerdingkar) = 64 áttungar (ottingkar) = 128 hálfáttungar = 144 pottar = 576 pelar.⁷Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 924; Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 22, 31–32. Skilgreind sem korntunna í lögum nr. 33/1907, 139,12 lítrar.⁸Stjórnartíðindi 1907 A, bls. 202. Gilti frá ársbyrjun 1910.

lagartunna / öltunna. Í tilskipun 16. desember 1619 um verðlag í Íslandsverslun er sagt, að tunnur í verslun með drykk og votar vörur skuli taka 120 potta, Kaupmannahafnarmál. Hálftunnur, fjórðunga og áttunga skyldi reikna út frá því.⁹Lovsamling for Island I, bls. 186, 7. liður. Með tilskipunum 1683 og 1698 var öltunnan ákveðin 136 pottar sem svarar til 131,39 lítra og það ítrekað í tilskipun árið 1784. Ólafur Stefánsson segir lagartunnu vera 15 kúta eða 120 potta.¹⁰Ólafur Stefánsson, Stutt undirvísun, bls. 64. Jón Guðmundsson segir lagatunnuna vera 3 anker.¹¹Jón Guðmundsson, Reikningslist einkum handa leikmönnum, bls 76. Lagartunna var notuð sem mælieining fyrir mjöl, smjör, tólg, sápu, kjöt, fisk, hrogn, olíu og edik.¹²Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 924; Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 31–32. Skilgreind sem öltunna í lögum nr. 33/1907, 131,39 lítrar.¹³Stjórnartíðindi 1907 A, bls. 202. Þau tóku gildi í ársbyrjun 1910.

salt-, steinkola- og barkartunna = 176 pottar = 170,02 lítrar eftir tilskipun frá árinu 1693. (Börkur = bik). Árið 1698 var ákveðið, að salttunna yrði 10 kornskeppur, því varð salttunna 180 pottar eða 173,88 lítrar. Samkvæmt tilskipun frá 1778 [9. júlí] skyldi salt mælt í korntunnum en mun hafa gengið seint fyrir sig.¹⁴Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 924; Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 31–32.

lýsistunna = sjá Björgvinnartunna

síldartunna = 120 pottar = 116 lítrar. (Þetta virðist miðað við Björgvinjartunnur, almennar tunnur og eftir að síldarverkun hófst á Íslandi.) Danskar síldartunnur voru 112 pottar = 108,21 lítrar.¹⁵Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 924; Poul Thestrup, Pund og alen, bls. 29..

tjörutunna = 120 pottar. Sjá Björgvinjartunna. Jón Guðmundsson sagði árið 1841 tjörutunnu vera 17 kúta eða 136 potta og tunnur með söltuðum fiski, laxi, kjöti og fleira taka jafn mikið.¹⁶Jón Guðmundsson, Reikningslist einkum handa leikmönnum, bls 76.

víntunna = 160 pottar = 154,56 lítrar ¹⁷Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, bls. 924.

Sjá nánar í Mál og vog.