Dómsmálasjóður

Dómsmálasjóður var stofnaður með tilskipun 16. nóvember 1764. Úr sjóðnum skyldi greiða kaup lögréttumanna, en þeim var jafnframt fækkað úr 84 í 20. Skyldu þeir mæta á alþingi til skipti annað hvert ár, 10 í hvert sinn. Einnig skyldi sjóðurinn greiða kostnað, sem skipaðir sækjendur hefðu haft af málarekstri, og loks átti sjóðurinn að bera kostnað af byggingu og viðhaldi lögréttuhúss.¹Lovsamling for Island III, bls. 519–523. Þá fengu dómarar í yfirdómi á alþingi laun úr sjóðnum.²Lovsamling for Island IV, bls. 402–403. Í sjóðinn skyldi renna allt þingfararkaup lögréttumanna, gjald, sem nýskipaðir, konunglegir embættismenn áttu að greiða, sektir fyrir óþarfa málsýfingu og fleira.

Með tímanum breyttust nokkuð tekju- og gjaldaliðir Dómsmálasjóðsins. Þannig féllu til hans hórsektir, og þegar sakeyrissjóðir sýslnanna, sem stofnaðir höfðu verið árið 1808, voru lagðir niður, runnu þeir og tekjustofnar þeirra til Dómsmálasjóðs.³Lovsamling for Island IV, bls. 483–484, 522–523; Lovsamling for Island VII, bls. 196–200; Lovsamling for Island VIII, bls. 434–436; Lovsamling for Island XI, bls. 149–171 (íslenskur texti bls. 160–171), 608–609. Á árunum 1806–1813 fékk Dómsmálasjóður aukatekjur og þjónustugjöld (t.d. fyrir skjalaafrit) frá undirdómaraembættum.⁴Lovsamling for Island VI, bls. 687–689; Lovsamling for Island VII, bls. 25. En árið 1814 varð að endurgreiða Jarðabókarsjóði það fé. Eitthvað vafðist sú reikningfærsla fyrir landfógeta samanber bréf rentukammers til stiftamtmanns 30. apríl 1816.⁵Lovsamling for Island VII, bls. 593–594. (Sjá: Aukatekjugjöld).

Útgjöld sjóðsins urðu mörg. Þannig skyldi greiða úr honum laun skrifara í yfirrétti á alþingi og launaviðbót alþingisskrifara. Ef skipuðum sækjendum og verjendum voru ekki dæmd laun frá þeim, sem málinu tapaði, skyldi Dómsmálasjóður annast greiðslurnar, sama gilti um laun settra dómara. Dómari í Landsyfirrétti skyldi annast þýðingu málsskjala fyrir Hæstarétti Danmerkur gegn ákveðinni, árlegri greiðslu úr Dómsmálasjóði. Úr sjóðnum fengu yfirdómarar í Landsyfirrétti launaviðbót árið 1848. Þá bættist við kostnaður við flutning fanga frá Kaupmannahöfn og laun fangavarðar, þegar fangelsi var stofnað aftur í Reykjavík árið 1838, og uppbygging fangelsisins. Á árunum 1858–1871 greiddi sjóðurinn laun málaflutningsmanna við Landsyfirrétt, og að sjálfsögðu bar sjóðurinn kostnað við dómshúsið meðan Landsyfirrétturinn starfaði.⁶Lovsamling for Island III, bls. 724–725; Lovsamling for Island VI, bls. 258, 473; Lovsamling for Island VII, bls. 622–623; Lovsamling for Island VIII, bls. 320–321; Lovsamling for Island X, bls. 477–479; Lovsamling for Island XI, bls. 172–174; Lovsamling for Island XIII. bls. 338; Lovsamling for Island XIV, bls. 115–116; Lovsamling for Island XVII, bls. 292–297; Lovsamling for Island XXI, bls. 59–63.

Oft safnaðist Dómsmálasjóði nokkurt fé, sem leyft var að leggja á vöxtu í Kaupmannahöfn. Þannig fékk sjóðurinn nokkrar tekjur og árið 1844 var leyft að lána fé sjóðsins gegn öruggu veði í fasteign.⁷Lovsamling for Island V, bls. 514–515; Lovsamling for Island XIII, bls. 129–130. Má því telja Dómsmálasjóð með fyrstu íslensku lánastofnunum.

Dómsmálasjóður var lagður niður með konungsbréfi 7. nóvember 1873 og eignir hans runnu til Jarðabókarsjóðs.⁸Lovsamling for Island XXI, bls. 723–724. Viðlagasjóður tók við lánum, sem veitt höfðu verið úr Dómsmálasjóðum gegn tryggingum í jörðum og húseignum.

Reikningsár Dómsmálasjóðs var að jafnaði miðað við almanaksárið. Reikningar hans og endurskoðunarskjöl eru varðveitt í skjalasafni landfógeta í Þjóðskjalasafni Íslands.

Heimild

Björk Ingimundardóttir: Skjalasafn landfógeta 1695–1904. Þjóðskjalasafn Íslands Reykjavík 1986.